„Przedwiośnie" okazało się jedną z najbardziej polemicznych i kontrowersyjnych powieści Stefana Żeromskiego. Tylko w ciągu pierwszych 11 miesięcy po jej wydaniu opublikowano w prasie różnych odcieni politycznych ponad 76 artykułów i recenzji. Śmierć pisarza polemiki tej nie przerwała ani jej nie zakończyła. Pisano również o „Przedwiośniu" po 1945 r. i też różnie. Powieści tej nie ominęły uproszczenia „wulgarnego socjologizmu", zwracano wówczas uwagę głównie na treści „demaskatorsko-oskarżycielskie". Potem bywało rozmaicie. Wydaje się, że do najbardziej interesujących opinii, jakie ukazały się na jej temat, należą wypowiedzi : Juliana Bronowicza, który powiedział m.in., że „z całej książki bije poczucie groźnego niebezpieczeństwa, głęboka troska o przyszłość"; Juliusza Kleinera – że powieść „zdolna jest ranić – lecz zdolna jest również uprzytomnić nakaz obrony, twórczości i wielkości" oraz Artura Hutnikiewicza, że zawiera ona wezwanie „do życia odpowiedzialnego", że „pragnie być nie tylko sztuką i pięknem, ale jednocześnie pomagać swemu narodowi w jego przemianach i postępie dziejowym".

Czytaj więcej...

Nakładem PWN ukazała się kolejna interesująca i wartościowa książka Artura Hutnikiewicza pt. „Żeromski". Autor przedstawił w niej pogłębiony portret duchowy pisarza w ścisłym powiązaniu z rzeczywistością polską lat 1863-1925. Jest to studium monograficzne. Jasność wykładu i prosty język powodują, że będzie wykorzystywana przez szerszy krąg odbiorców jako znakomity komentarz ułatwiający rozumienie wielu utworów pisarza.
Twórczość Żeromskiego ma istotnie „spowiedniczy" charakter. Już w latach międzywojennych kilku krytyków, m.in. Karol Irzykowski i Wacław Borowy wskazywało, że pisarstwo twórcy „Dzienników" sprawia wrażenie wielkiego pamiętnika, że „figury Żeromskiego to dzieci, których nawet po urodzeniu nie odrywa się od pępowiny". Szerzej nieco tę problematykę z zakresu psychologii twórczości podjął Stefan Baley, wskazując i uzasadniając persewerację wielu motywów autobiograficznych w utworach Żeromskiego. Wydanie „Dzienników" potwierdziło trafność wielu podobnych sugestii, pozwoliło lepiej zrozumieć ten specyficzny rodzaj podmiotowości. Profesor Hutnikiewicz przedstawił tę problematykę w szerszym zakresie, do jej opracowania wykorzystał najnowsze osiągnięcia psychologii i innych nauk pomocniczych, ukazał „indywidualną i osobniczą właściwość" tego pisarstwa, jego oryginalność tak w zakresie treści, jak i formy.

Czytaj więcej...

Kultura polska przełomu XIX i XX wieku wypracowała wiele myśli oddziaływających w sposób konstruktywny nie tylko na bieżące życie polskie, ale wpłynęła także znacząco na kształt polskiego życia w następnym stuleciu. Jednak epoka ta nie doczekała się jeszcze pełniejszej syntezy, posługujemy się wciąż schematami, niedomówieniami lub opiniami wręcz krzywdzącymi. Przeciętny Polak wie z oficjalnych źródeł, że kolebką Młodej Polski był Kraków, że centralną postacią, epoki był Stanisław Przybyszewski, a główne prądy literackie tego okresu pochodzą z importu.
Z informacji przekazywanych w podręcznikach szkolnych, w materiałach prasowych wynika, że bardziej oryginalnej myśli polskiej epoka ta nie wypracowała. Pomniejsza się w szczególności rolę środowiska warszawskiego. Tymczasem Warszawa pozostawała duchową stolicą Polski. Pełniła tę rolę w wyjątkowo trudnych warunkach, wypracowywane tutaj myśli przenikały do pozostałych dzielnic rozbiorowych. Główny wysiłek pokolenia zmierzał do tworzenia idei jednoczących naród, do aktywizowania tych sił społecznych, które wcześniej nie były wykorzystywane dla dobra sprawy narodowej w takim stopniu, w jakim mogły i powinny być. Pracowano nad pogłębieniem duchowej niepodległości narodu w warunkach niewoli, poszukiwano idei zmierzających do odzyskania utraconej niepodległości.

Czytaj więcej...